Gardshistorie: Om heimelsdokument i 'gamal grunnbok'

Dette er ei oppfølgjing av bloggposten frå 24. januar, om nyare heimelsdokument. Først litt om historia til grunnboka; ho er den eine hovuddelen i tingslysingssystemet, og har namn på den som har heimel til ein eigedom og rettar som ev. heftar på eigedomen. Den andre delen av systemet er matrikkelen. Desse to utgjer i dag Eigedomsregisteret, i drift frå 1995.

Nemninga grunnbok kom inn i lovverket med tinglysingslova av 1935. Det er eigentleg litt upresist, for det omfattar det tidlegare panteregisteret, der alle tinglyste dokument var og blir ført inn, og i dag gjeld det òg sjølve dei tinglyste dokumenta, som skøyte, jordskiftebeskrivingar, pantobligasjonar osv. Den grunnboksutskrifta ein i dag kan laste ned gratis frå Kartverket (sjå blogg 24.1.22) er eigentleg ei direkte vidareføring av panteregisteret.

Panteregisterert inneheldt registrering av og tilvising til innhaldet i panteboka, sjølve dei tinglyste dokumenta, som grunnboka nå. Fram til 1950 ligg desse dokumenta ope tilgjengeleg i Digitalarkivet. Treng du nyare tinglyste dokument må dei bestillast frå Kartverket.

Og med det er vi nærmare 'gamal grunnbok'. Når du har gardsnrummer og bruksnummer, er det utgangspunktet for å søkje i 'gamal grunnbok': https://media.digitalarkivet.no/self-service/grbb 

Her er det ei lenke til 'Veiledning for søk', og ved utfylling får du ei pdf-fil som består av fleire sider:

• Framside med kommune-, gards- og bruknummer og namnet på eigedomen:

• Neste side har ei innhaldsliste, som eigentleg berre viser til dei enkelte sidene

• Og så den første (viss fleire) sider med dei innføringane som er gjort. Merk at sjølv om bruken av desse arka starta først etter lova av 1935, vil det vere innført eldre dokument som framleis var gyldige, til dømes refernse til skylddelingsforretninga da eigedomen vart etablert.

Som ein kan sjå her, er det kolonne for dagboknummer og 'dagbokført' (dato). Her er det ikkje ført noko, men tinglysinga frå 1935 vart gjort ved at dokument som vart innleverte vart dagbokførte med nummer og dato, og det må ein da nytte for å finne desse dokumenta.

Har ein desse, kan ein bestille dei frå her: https://media.digitalarkivet.no/tl/pbok/search - men Arkivverket har ikkje fullført arbeidet med å registrere alle dokument på nummer, så det kan bli bom sjølv om dokumentet finst. Da kan ein finne sjølve pantebok på årstal og bla manuelt.

Døme på skøyteavskrift ein kan hente ned etter søk på gardsnummer/bruksnummer.

I neste innlegg ser eg nærare på dei eldre panteregistra.

Gardshistorie: om nyare heimelsdokument

I ei gardshistorie bør ein sjølvsagt ha oversyn over heimelsdokumenta som gjeld garden, i betydninga ein eigedom med gards- og bruksnummer (gnr./brnr.) i matrikkelen. Det er dokument som på dateringstidspunktet definerer kven som har rettsleg grunnlag for å eige eller kan bruke garden.

Slike dokument finn ein i grunnboka, som i dag er eit digitalt dokument for kvart bruksnummer (tilsvarande). Der finn vi namnet på eigaren og normalt når ho/han har overteke, gyldige heftingar som er registrert (tinglyst) på eigedomen (dette kan vere mykje, som til dømes utskifting, kraftliner, reglar for veg osv. , mange av desse kan gjelde fleire bruksnr.) og 'Grunndata', om når bruksnummeret er oppretta, om andre er utskilt frå denne o.a. Sjå døme nedst.

Enklaste måte å finne dette dokmentet på er via Kartverket si netteneste www.seeiendom.no - når ein veit gnr./br.nr. Det har ein ofte på eigne dokument, viss det gjeld eigen eigedom. Ein annan måte å finne nummera på er å gå via www.norgeskart.no, søkje seg inn på eigedomen på kartet og klikke på den,. Da kjem det opp ein meny det namnet eller vegadressa på staden kjem øvst, og så nokre val:

Det er her du kan finne gjeldande eigedomsinformasjon, på det øvste valet. Klikk på det, og du får ei ny ramme:

På dette søket får ein fram gnr./br.nr.; dette gjeld altså Lesjaskog skule, gnr. 12 br.nr. 14, grunneigedomen.

Her har ein òg ein nyttig funksjon, 'Marker eiendom' - da blir grensene til grunneigedomen vist på kartet. Her er det likevel nyttig å merke seg at så langt eg forstår er det som blir vist eigentleg det vi kan kalle "ei fungerande praktisk eigedomseining" (Sevatdal 2017 side 244), altså ein eigedom som omfattar fleire bruksnummer.

Neste steg er å klikke på [VIS MER INFORMASJON]. Da får ein eit slikt skjermbilde, altså frå Kartverket sin nettstad seeiendom.no:

Der eigedomen òg er avmerkt på eit kartutsnitt, som kan forstørrast.

Her ein to val: 'Vis grunnboken' og 'Bestill fra grunnboken'. Den siste styrer ein til ei eiga e-handelsside, der ein kan bestille stadfesta dokument mot betaling.

Ved å klikke på 'Vis grunnboken' kjem ein til ei innloggingsside med elektronisk ID, mellom anna bank-ID. Logg på der, og ein får automatisk lasta ned ei grunnboksutskrift for eigedomen.

Ein kan fritt søkje på fleire nummer og få nedlasta slike utskrifter, så lenge ein er innlogga.

Grunnboka for Lesjaskog skule:

Utskrifta er disponert likt for alle, men innhaldet samsvarar sjølvsagt med tinglyst innhaldt for det enkelte bruksnummer.

I neste innlegg går eg inn på det som her er kalla 'den manuelle grunnboka'.

Meir om kva bygdeboka kan nyttast som utgangspunkt for

Denne bloggen har blitt liggande roleg nå sidan rett før jul i 2017. Den har vore kopa til denne Facebook-gruppa: "Bør det startast eit prosjekt for å oppdatere Bygdebok for Lesja bind 1-3?", som eg nå forsøker å endre til "Korleis oppdatere gardshistorie bygd på Bygdebok for Lesja bind 1-3"; altså ei opning av temaet. Og det er ei oppdatering som ikkje skal blandast saman med innhaldet i dei trykte bøkene.

Prosjektet om å oppdatere med eit nytt bind, der fokus skulle vere sjølve personinformasjonen, ser det ikkje ut til å vere muleg å få til. Eit slikt prosjekt må sjølvsagt ha som mål å få med alle som bur og har budd i bygda i det som snart er ein generasjon sidan i alle fall Lesjaskogbindet kom ut (1987). Det vil bli nokså arbeidskrevjande (sjå lenger ned i bloggen), og det er jo kanskje ikkje alle som vil vere med.

Men desse tre bygdebokbinda har altså eit førsteledd, "gardshistorie", som eigentleg ikkje var tenkt å vere med i eit ev. nytt bind, anna enn i form av oppdaterte kart og slik at nye heimar / bustadhus sjølvsagt måtte få plass.

Gardshistoriekapitla i bøkene er neppe det som blir lese mest... - enda det var det eg eigentleg vart beden om å skrive da eg vart kontakta av bygdeboknemnda:

Brev datert 5. september 1980.

Det stemte for så vidt bra, takka vere det grunnlaget overlærar Per Berg hadde lagt for bygdebokarkivet. Men innhaldet der dekte i all hovudsak det ein finn i offentlege, skriftlege kjelder fram til førre hundreårsskifte, når ein ser bort frå nokre svarskjema innsamla av Arne Amundgård (som var tilsett på prosjektet før meg). Eg organiserte òg litt slik innsamling, som er grunnlaget for dei formuleringane ein finn sist i dei fleste gardshistoriedelane, til dømes denne frå Nordistugu Norderhus, bind 2 side 283-84:

Drifta på garden i dag er mjølk- og kjøtproduksjon, og skogsdrift. Det er 26 mjølkekyr, 10 kviger, 15 kalvar og 26 uksar (gjennomsnitt siste åra). Til garden høyrer 224 mål dyrka mark, moldjord, 640 mål produktiv skog og 50 mål anna areal. Sist det vart dyrka korn til trusking her, var i 1969. Garden har seter på Nysetre i Lordalen. Ho var i drift til 1957. Dei hadde heimseter på Liakvee på andre sida av Lågen (sjå skisse s. 270).

I tillegg kunne det vere med nokre ord om brukarane hadde hatt anna arbeid, men elles var nok dette omtrent det meste vi hadde. For fleire hadde vi ikkje noko som helst, så der er formuleringa berre til dømes:

Det var så allsidig husdyrdrift på garden framover 1900-talet. Attåtnæringar har det ikkje vore trong til.

Eg visste sjølvsagt at det fantest (og finst framleis) mykje stoff om gardane - i tydinga gardsbruka, dei enkelte driftseiningane - som det ikkje var muleg å innarbeide i bokformatet. Eit konkret tema som er nokså vanleg i slike bøker - og vart drøfta med nemnda for Lesja - er til dømes husa på gardane: kor gamle er dei, kven bygde dei, når vart dei bygd. osv. Men det grunnleggjande prinisppet for gardshistorie i slike bygdebøker er som oftast at ein ikkje skal gjere forskjell på forteljingane, i alle fall ikkje i for stor grad. Ein må bygge på kjelder ein har, og manglar slike,  til dømes om husa, må ein skaffe det for alle objekta i forteljinga (bokverket). Det såg vi oss altså ikkje i stand til for dette temaet i Lesjabøkene.

Det eg dermed opnar for nå, er å vere til hjelp for folk som er interessert i historia til garden dei har eit forhold til, som heimgard og bustad i dag, som gamal slektsgard eller anna, med å finne kjeldestoff dei kan bruke sjølve til å skrive si eiga gardshistorie. Eg kjem tilbake med tips i seinare innlegg på denne bloggen.